انحصاری‌بودن لقب "امیرالمؤمنین" به علی‌بن ابی‌طالب (ع) در منابع شیعه و سنی

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) به نقل از حوزه  ،حجت الاسلام والمسلمین محمدجعفر طبسی در نوشتاری با عنوان «انحصاری‌بودن لقب "امیرالمؤمنین" به علی‌بن ابی‌طالب (علیهما السلام) در منابع شیعه و سنی» آورده است:

سیزدهم ماه رجب سالروز ولادت امام الأوصیاء و سید الأولیاء امیرالمؤمنین علی علیه السلام است.

مرحوم شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ ق) در کتاب الارشاد (ج۱، ص ۵) درباره ولادت آن حضرت می نویسد: علی علیه السلام در کعبه و در روز جمعه سیزدهم رجب سال سی از عام الفیل در متولد شد و قبل و بعد از تولد او هیچ کس در کعبه متولد نشد و این اکرام، احترام و بزرگداشت الهی نسبت به علی علیه السلام است.

آن حضرت دارای القاب فراوانی است. خوارزمی حنفی مذهب (متوفای ۶۵۸ ق) در کتاب المناقب (ص ۴۰) سی و چهار لقب برای حضرت نقل کرده و اول آنها را "امیرالمؤمنین" ذکر کرده است. لازم به ذکر است که این لقب به آن حضرت اختصاص دارد و استفاده از آن برای احدی جایز نیست؛ حتی امامان دیگر نیز با این که همگی امیر و مولای مؤمنان بودند اما جایز نیست که برای ایشان، لفظ امیرالمؤمنین را به کار ببریم.

طبق روایت شیخ مفید در کتاب الإرشاد (ج ۱، ص ۴۸) با سندی از ابن عباس از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به ام‌سلمه فرمود: بشنو و گواهی بده این علی امیرالمؤمنین و سید وصیین است.

طبری که عالم قرن پنجم است در کتاب دلائل الأمامة (ص ۴۵۱) با سندی از ابو حمزه ثمالی نقل کرده که گفت: از امام باقر علیهالسلام پرسیدم که چرا علی(ع)، امیرالمؤمنین نامیده میشود در حالیکه کسی پیش از او به این اسم نامیده نشده و برای احدی پس از او نیز حلال نیست؟ فرمود: «زیرا علی به دیگران طعام علمی میدهد، طعام و خوراک علمی از اوست و از غیر او نیست»

صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله هم این حقیقت را کتمان نمی‌کردند. به ابوذر غفاری صحابی بزرگ پیامبر اکرم گفتند: آیا وصیت کردی؟ گفت: بله. گفتند: به عثمان وصیت کردی؟ گفت: نه اما به علی بن ابیطالب(ع) که او حقیقتاً امیرالمؤمنین است وصیت کردم. (ارشاد شیخ مفید، ج ۱، ص ۴۷؛ الیقین سید بن طاووس، ص ۱۶).

باید توجه داشت حقیقت انحصاری بودن لقب "امیرالمومنین(ع)" به علی‌بن ابی‌طالب(ع) فقط در منابع شیعی ذکر نشده است. بلکه در روایات منابع اهل سنت نیز انعکاس یافته است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

۱. جناب خوارزمی حنفی مذهب (متوفای ۵۶۸ ق) در کتاب المناقب (ص ۳۰۳) با سندی از امیرالمؤمنین علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده که حضرت فرمود: زمانی که به آسمان برده شدم و از آنجا به آسمانی بالاتر و از آنجا به سدرة المنتهی رسیدم، در پیشگاه حضرت حق قرار گرفتم. خداوند به من فرمود: ای محمد! من این ندای الهی را لبیک گفتم. فرمود: من خلقم را مورد آزمایش قرار دادم؛ چه کسی از میان آنها بیشتر مطیع توست؟ پاسخ دادم: پروردگارا علی از همه مطیعتر است. ندا رسید: تو را تصدیق کردیم ای محمد، آیا برای خودت جانشینی اختیار کردهای تا مسائل تو را ادا کند و بندگانم را در آنچه از کتابم نمی دانند آموزش دهد؟ گفتم: خداوندا برایم اختیار کن و جانشینم را معلوم کن زیرا هر آنچه تو برایم اختیار کنی همان خواست من است. خداوند فرمود: به درستی که علی(ع) را برای تو اختیار کردم پس او را وصی وجانشین خود قرار ده زیرا او را از دانش و صبر خود چشانیدهام و او به حق امیرمؤمنان (امیرالمؤمنین) است که برای احدی قبل از او و بعد از او شایستگی چنین مقامی نیست.

از این روایت سه مطلب مهم و کلیدی استفاده می شود:

الف. تعیین امام و جانشین کار خداست و بشر هیچ گونه دخالتی در آن ندارد حتی رسول خدا چه رسد به سقیفه بنی ساعده و یا شورای به اصطلاح مردمی.

ب. لقب امیرالمومنین علیه السلام از طرف پروردگار متعال به آن حضرت داده شده است.

ج. این لقب نه شایسته کسی قبل از اوست و نه بعد از او. افراد دیگری که ملقب به این لقب شده‌اند اصلاً شایستگی آن را ندارند.

۲. انس بن مالک صحابی رسول خدا صلی الله علیه و آله می گوید: روزی رسول خدا(ص) به من فرمود: مرا در وضو گرفتن کمک کن. پس از وضو، حضرت دو رکعت نماز به جا آورد و فرمود: اولین کسی که بر تو از این در وارد میشود او امیرالمؤمنین و آقای مسلمانان و رهبر پیشانی درخشان ها و خاتم اوصیاء پیامبران است. (فرائد السمطین، ج ۱، ص ۱۴۵؛ میزان الإعتدال، ج۱، ۶۴)

۳. ابن عباس مفسر معروف از ام سلمه همسر رسول خدا نقل کرده که رسول خدا فرمود: ای ام سلمه این علی امیرالمؤمنین و سید وصیین است. (کفایة الطالب، ص ۱۶۸)

۴. رسول خدا به امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: ای علی تو حجت خدا و دری به سوی خدا و تو راهی به سوی الله هستی، تو نبأ عظیم و صراط مستقیم هستی، تو الگو و نمونه بزرگ، امام مسلمانان و امیرالمؤمنین هستی. (مناقب خوارزمی، ص ۸۶؛ ینابیع المودّة، ص ۱۲۹)

۵. خوارزمی حنفی مذهب از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت نقل میکند که فرمود: ای ابوالحسن با خورشید سخن بگو که به اذن خدا با تو سخن خواهد گفت. پس علی خطاب به خورشید کرد و گفت: سلام بر تو ای بنده صالح و مطیع خدا. خورشید در پاسخ گفت: و علیک السلام یا امیرالمؤمنین و امام المتقین! (مناقب، ص ۶۴)

۶. مرحوم سید بن طاووس (متوفای ۶۶۴ ق) از کتاب المعرفة ابراهیم ثقفی اصفهانی نقل میکند که جابر میگوید: رسول خدا نشسته بود با اصحابش پس علی(ع) را دید و فرمود این امیرالمؤمنین و آقای مسلمانان و فرمانده پیشانی سپیدان (الیقین، باب ۵۲، ص ۲۰۳)

۷.احمد بن عقده در کتاب حدیث الولایة با سندی از اسعد بن زراره از پدرش نقل میکند که رسول خدا فرمود: درباره علی وحی شده که او امیرالمؤمنین و سیّد المسلمین و قائد الغرّ المحجّلین است. (الیقین، ص ۱۸۳، باب ۳۸)

۸. احمد بن محمد طبری با سندی از حارث بن خزرج پرچمدار رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می‌کند که به علی علیه السلام فرمود: یا علی! بعد از من کسی از تو جلو نمیافتد مگر اینکه کافر باشد و اهل آسمانها تو را امیرالمؤمنین مینامند. (الیقین، ص ۳۲۸، باب ۱۲۳)

از مجموع این روایات پنج نکته استفاده می شود:

اول: لقب امیرالمؤمنین مختص یک نفر است و او کسی جز علی علیه السلام نیست.

دوم: احدی قبل و بعد از آن حضرت نباید ملقب به این لقب شود.

سوم: این لقب از طرف خداوند عزوجل به وسیله پیامبر اکرم به آن حضرت داده شده است.

چهارم: احدی حق پیشی گرفتن بر آن حضرت را ندارد.

پنجم: تعیین امام و خلیفه و جانشین کار بشر نیست بلکه کار خداوند است.